In this article, I present the conception of the first object of human intellect in the thought of the leading representatives of 13th century Scholasticism. The first object of a cognitive faculty is the essence that determines the proper domain of that faculty; thus the first object of human intellect is what defines the possible extension of human epistemic possibilities. The conception of the first object of human intellect presupposes and implies definite solution of important epistemological, metaphysical, and anthropological questions. (...) While one current of scholastic opinion, represented by St. Bonaventure and Henry of Ghent favored God as the first object of human intellect, more empirically minded Aquinas upheld the Aristotelian position that the proper object of human intellectual cognition is the essence of material reality; Duns Scotus evolved an elaborate position that tried to steer the middle course between the solutions of his predecessors and overcome the one-sidedness of their insights. Finally, I proceed to vindicate my opinion, that the epistemology of the 15th century thinker Nicholas of Cusa remained under significant influence of the scholastic debates and solutions. (shrink)

Changes that occurred in Poland between 2015 and 2019 have not spared the civil society, here understood broadly as NGOs, activist groups, independent academic organisations and minority communities. This paper is an attempt at reconstructing key ideological arguments that took place within it during that time, as well as their significance and effects on particular organisations both internally and in relation with other participants in the civil society. Also investigated are divisions that arose and their potential consequences in the future. (...) The analysis is based on research by Magdalena Arczewska and Magdalena Dudkiewicz and published as Strategie czy przystosowanie? Sytuacja organizacji pozarządowych w Polsce po 2015 [Strategies or Adaptation? The Situation of Non-governmental Organizations in Poland after 2015]. (shrink)

In reply to the polemics and comments on my bookLogic and ArgumentationThis article contains the reply to the polemics and comments on my book Logic and argumentation. Since the most controversial issue among the commentators was my “radical attack on formal logic”, the first part of the text generally addresses this criticism. Firstly, I thoroughly explain what my doubts regarding the formal logic are. I am not questioning the great, even spectacular, successes of formal logic in the field of mathematical (...) logic, nor its extraordinary contribution to the foundation of computer technology. I only find that for the traditional goal of logic — that of studying the principles of reasoning, inference and definition — formal methods have failed in confrontation with practice. I am developing this thesis in detail and I am trying to justify it, first of all by referring to the practice of reasoning in the field of mathematics. In the second part, I respond to specific criticisms and comments from individual authors. Many of the comments are correct, some are based on misunderstandings, while some, in my opinion, are wrong. (shrink)

The term „Latin Averroism" was introduced by P. Mandonnet to define a heretical version of Aristotle's teaching inspired by Averroes' philosophy. Latin Averroism separated philosophy from theology, negated free will, and stated that there was an eternal world and one intellect for all mankind. Those statements were taken from Averroes' commentaries on De anima by Aristotle. It was agreed that it was enough for any statement to bear rational truth and not necesserly Church dogma. That opinion was criticized by theologians. (...) The Latin Averroism was introduced in 13th century at the university in Paris in the faculty ofartes liberales — Siger from Brabant, Boethius from Sweden and others - as well as at Oxford University and Hohenstaufen School. The development of Latin Averroism was slowed by criticism of this doctrine in 1270 and 1277. However, it did not stop it. (shrink)

Artykuł przedstawia dwudziestowieczne polskie dyskusje filozoficzne dotyczące racjonalności, w szczególności w kontekście poznawczym. Omawiane są stanowiska wielu uczonych, począwszy od Kazimierza Twardowskiego i założonej przezeń Szkoły Lwowsko-Warszawskiej do myślicieli okresu powojennego: Leszka Kołakowskiego i Mariana Przełęckiego. W części drugiej poddane są dyskusji i analizie trzy kwestie systematyczne, dotyczące racjonalności przekonań: problem ich binarności, kryteriów racjonalności oraz zagadnienie uzasadnienia jej wyboru.

W artykule tym przedstawiam skróconą historię „intelektualnych kontaktów” Józefa Innocentego Marii Bocheńskiego i Leszka Kołakowskiego. Koncentruję się na zdecydowanej polemice, która pozwala dostrzec różnice filozoficznych stanowisk i „stylów filozofowania”. Zaczyna się ona sporem o znaczenie Erazma z Rotterdamu na konferencji w Rapperswillu w roku 1986; jej kontynuacją była krytyczna ocena książki Bocheńskiego Sto zabobonów. Jerzy Giedroyc w liście do Kołakowskiego zauważył: „Rzeczywiście trudno z większą elegancją zniszczyć autora. Wyobrażam sobie jaka będzie reakcja Bocheńskiego”. Zaiste reakcja Bocheńskiego była gwałtowna, opublikował w (...) roku następnym dwa artykuły, które były – przeważnie „nie wprost” – zdecydowaną polemiką z Kołakowskim i próbą precyzyjnego przedstawienia własnego stanowiska. Spór ten można potraktować jako ilustrację słynnego rozróżnienia Kołakowskiego na dwa typy aktywności w kulturze: kapłana i błazna. (shrink)

G.E.M. Anscombe znalazła w Etyce nikomachejskiej Arystotelesa pewną niekonsekwencję: Arystoteles zdaje się twierdzić, że cokolwiek wynika z namysłu, jest wyborem, i że słaby wolą może się skutecznie namyślać, ale i że — z drugiej strony — on nie wybiera. Anscombe znajduje rozwiązanie tej sprzeczności: Arystoteles powinien był, jej zdaniem, zaznaczyć, że by z namysłu wynikał wybór, to, ze względu na co się namyślamy, musiałby sam być przedmiotem uprzedniego wyboru. Badam to rozwiązanie i znajduję jego słabe strony, jak niebezpieczeństwo nieskończonego regresu, (...) trudność prześledzenia genealogii wyborów i nieosiągalność pierwotnego celu. Pomimo to próbuję je ulepszyć, poddając pod dyskusję, czy tego rodzaju pierwotne wybory, jakich wymaga rozwiązanie Anscombe, nie są jednak czasem naprawdę podejmowane i czy ich cele nie są rozkładalne na takie, które można realistycznie mieć nadzieję osiągnąć. (shrink)

Współcześnie obserwujemy popularyzację tworzenia kodeksów zaadresowanych do różnych grup społecznych. Zasadne jest jednak poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotyczące przesłanek ich konstruowania i możliwości praktycznego ich wykorzystywania. Celem artykułu jest przedstawienie krytycznego przeglądu literatury przedmiotu w obszarze stanowisk szczególnie związanych z kwestią kodyfikacji etyk zawodowych. W pierwszej kolejności omówiono znaczenia przypisywane pojęciu kodeksu etycznego i podstawowe stanowiska etyczne. W dalszej kolejności przeprowadzono dyskusję nad argumentami zwolenników i przeciwników kodyfikacji norm. * Today we observe popularization of elaboration of codes addressed to various (...) social groups. However, it is reasonable to search for answers to questions about conditions of their design and possibilities of their practical use. This article aims to provide a critical review of the literature in the field of opinions specifically related to the issue of codification professional ethics. Article first describes meanings attributed to the concept of a code of ethics and basic ethical positions. Next review leads to a discussion on supporters and opponents arguments on codification standards. (shrink)

Ogłoszenie papieskiej encykliki „Fides et ratio" ożywiło dawny spór o stosunek wiary i rozumu. Pewnym przyczynkiem do dyskusji precyzującym stanowisko, które zmierza de godzenia pozornej sprzeczności wymogów wiary i rozumu może być analiza dziewiętnastowiecznej polemiki Newmana z Lockiem. Filozofia religii obydwu myślicieli jest osadzona w szerszym teoriopoznawczym horyzoncie, co pozwala pokazać, iż rozwiązania dylematów wiary i rozumu należy szukać u samych podstaw ludzkiego bycia i poznania, w warstwie metafizycznej i epistemologicznej.

Obszerna antologia Logika i język z analitycznej filozofii języka, do której J. Pelc wybrał i przełożył teksty, była przez wiele lat wykorzystywana w nauczaniu i badaniach w Polsce. W udany sposób przedstawia niektóre dyskusje toczone w ramach filozofii analitycznej. Jednakże obok tekstów kluczowych, które weszły do kanonu tej tradycji, zawiera także prace marginalne i mało znaczące. Zaskakujące jest pominięcie przez Pelca kilku bardzo ważnych filozofów i ich dorobku, a podane we wstępie do antologii uzasadnienie tych braków jest niekompletne i (...) mało przekonujące. (shrink)

Chociaż rozróżnienie sądów analitycznych i syntetycznych pojawiło się po raz pierwszy u Kanta, to pokrewne pojęcia można odnaleźć już u Hume’a i Leibniza. Autor zestawia i analizuje różne definicje i charakterystyki pojęcia analityczności, jakie proponowali m. in.: Kant, pozytywiści, Frege, Carnap, Strawson i Quine. Wskazuje się, że w badaniach nad zagadnieniem analityczności często odwoływano się do takich pojęć metalogicznych, jak: prawdziwość, niesprzeczność czy dowiedlność, a te z kolei zostały scharakteryzowane na gruncie metamatematyki przez tzw. twierdzenia limitacyjne, w szczególności przez twierdzenia (...) Godła o niezupełności i twierdzenie Churcha o nierozstrzygalności. W związku z tym referowano dyskusję nad związkiem ww. twierdzeń z zagadnieniem rozstrzygalności prowadzoną przez samego Godła, a także przez Turquette'a, Copiego, Kemeny’ego, Borkowskiego i in. (shrink)

Przedmowa Problematyka związana z zależnościami przyczynowymi, ich modelowaniem i odkrywa¬niem, po długiej nieobecności w filozofii i metodologii nauk, budzi współcześnie duże zainteresowanie. Wiąże się to przede wszystkim z dynamicznym rozwojem, zwłaszcza od lat 1990., technik obli¬czeniowych. Wypracowane w tym czasie sieci bayesowskie uznaje się za matematyczny język przyczynowości. Pozwalają one na daleko idącą auto¬matyzację wnioskowań, co jest także zachętą do podjęcia prób algorytmiza¬cji odkrywania przyczyn. Na potrzeby badań naukowych, które pozwalają na przeprowadzenie eksperymentu z randomizacją, standardowe metody ustalania zależności przyczynowych (...) opracowano na początku XX wieku. Zupełnie inaczej sprawa przedstawia się w przypadku badań nieeksperymentalnych, gdzie podobne rozwiązania pozostają kwestią przyszłości. Zadaniem tej książki jest podanie warunków, które powinny być spełnione przez te rozwiązania, oraz sformułowanie proceduralnego kryterium zależności przy¬czynowych jako szczegółowej realizacji tych warunków. Pociąga ono waż¬kie konsekwencje dla filozofii i metodologii nauk, które ujawnia – podany w Części II – zarys me-todolo¬gii proceduralnej. W literaturze przedmiotu brakuje w miarę wszechstronnego i systema¬tycznego omówie¬nia najnowszych filozoficznych i metodologicznych dys¬kusji na temat przy¬czynowości, co niech będzie wytłumaczeniem, dlaczego w niektórych punktach obecnej książki szczegółowo referuję trudno dos¬tępne teksty źró¬dłowe. Przymiotnik „proceduralny” używam tu w znaczeniu węższym niż Huw Price (w którego pracach właściwszy byłby termin „kryterialny”) dla podkre¬ślenia – zgodnie z łacińskim źródłosłowem procedo – że dla ustalenia przy¬czyny niezbędne jest podjęcie przez uczonych określonych interakcji z ba¬daną rzeczywistością. Zalążki zamysłu prezentowanego w tej książce przedstawiłem podczas warsztatów filozoficznych „Philosophy and Probability” w roku 2002, zor¬ganizowanych przez Instytut Filozofii Uniwersytetu w Konstancji. Wdzięczny jestem uczestnikom tych warsztatów za uwagi, a przede wszyst¬kim następującym osobom: Luc Bovens, Brandon Fitelson, Alan Hájek, Stephan Hartmann oraz Jon Williamson. Podczas międzynarodowej konferencji „Analytical Pragmatism”, zorgani¬zowanej w Lublinie w roku 2003 przez Wydział Filo¬zofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, odniosłem swoją koncepcję do prac Nancy Cartwright. Szczególnie inspirujący okazał się komentarz Huw Price’a do mojego referatu i przeprowadzona z nim dysku¬sja. Ujęcie koncepcji metodologii proceduralnej na szerszym tle współ-czes¬nego nurtu empirystycznego w filozofii nauki przedstawiłem w roku 2004 podczas konferencji „5th Quadrennial Fellows Conference”, zorgani¬zowanej przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu. Szczególnie pomocne w dalszych moich pra¬cach były uwagi Jamesa Bogena, Janet Kourany, Jamesa Lennoxa, Johna Nortona, Thomasa Bonka, Jana Woleńskiego i Johna Worralla, za które wyra¬żam swoją wdzięczność. Korpus książki powstał podczas mojego stażu w Centrum Filozofii Nauki w Pittsburghu, który odbyłem jako stypendysta Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej w roku akademickim 2004-2005. Uczestniczyłem w tym czasie w życiu naukowym Centrum i w pracach badawczych zespołu z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Carnegie-Mellon w Pittsburghu kierowanego przez Clarka Glymoura. Na jego ręce składam podziękowanie za wiele po¬mocnych uwag do moich wy¬stąpień oraz tekstów i za dyskusje przede wszystkim z nim samym i z jego najbliższymi współpracownikami: Peterem Spirtesem oraz Richardem Scheinesem, a także pozostałymi członkami tego zes¬połu, doktorantami i uczestnikami seminarium badawczego „Causality in the Social Sciences”. Za wieloletnie wsparcie, wielopłaszczyznowe inspiracje towarzyszące pi¬saniu tej książki, a także liczne pomocne uwagi do jej wcześniejszych wersji dziękuję przede wszystkim Księdzu Profesorowi Andrzejowi Bronkowi oraz Księdzu Profesorowi Józefowi Herbutowi, współprowadzącemu seminarium doktorskie w Katedrze Metodologii Nauk Katolickiego Uniwersytetu Lubel¬skiego im. Jana Pawła II, jak również pozostałym uczestnikom tego semina¬rium. Dziękuję mojej Żonie, dr Annie Kawalec za wiele wysiłku włożonego w ulepszenie redakcji – językowej i merytorycznej – obecnej książki. Książkę tę można czytać na kilka sposobów. Czytelnikom zainteresowa¬nym przede wszystkim prowadzeniem badań empirycznych polecałbym rozpoczęcie od Rozdziału 2. i kontynuację pozostałych rozdziałów Części I, a następnie Dodatków. Czytelnikom zainteresowanym problemami filozo¬fii i metodologii nauk polecałbym rozpoczęcie lektury książki od Części II i uzupełniającą lekturę Rozdziału 2., a następnie Wprowadzenia i Zakończenia. Czytelnikom mniej zainteresowanym zagadnieniami teoretycznymi pole¬całbym zapoznanie się z fascynującymi dziejami odkrycia przyczyn cholery przez Johna Snowa, które rekonstruuję w Rozdziale 1. W dalszej części nato¬miast polecałbym przejście do Wprowadzenia i Zakończenia, które w mniej specjalistyczny sposób przybliżają proponowane tu rozstrzygnięcia. Tekst książki nie był dotąd publikowany. Wyjątkiem są pewne fragmenty Rozdziału 8. oraz 9., które w zmienionej postaci ukazały się w Rocznikach Filozoficznych (Kawalec 2004). -/- Lublin, luty 2006 r. (shrink)

Artykuł przedstawia czternastowieczną dyskusję teologiczną dotyczącą problemu Bożej i ludzkiej wolnej woli. Jego głównymi bohaterami są Wilhelm Ockham i Tomasz Bradwardine. W swym opus magnum zatytułowanym O sprawie Boga przeciw Pelagianom... Bradwardine przywołuje dyskusję między św. Augustynem a Pelagiuszem dotyczącą wolnej woli, wolnego wyboru i predestynacji. Siebie uważa za augustynika, natomiast Ockhama oskarża o poglądy semipelagiańskie. W artykule przedstawiam opinie obydwu angielskich teologów, umieszczając je w kontekście Bradwardine’a krytyki semipelagianizmu.

W latach 1931-1934 Kazimierz Ajdukiewicz sformułował dwie wersje teorii znaczenia. Tarski wykazał, że druga wersja teorii dopuszcza moż- liwość istnienia równoznacznych nazw o różnej denotacji. Cecha ta zo- stała uznana przez Tarskiego i Ajdukiewicza za dyskwalifikującą teorię. W artykule dokonuję porównania obu wersji teorii, przede wszystkim ze względu na podstawową definicję wzajemnej wymienialności wyrażeń. Pokazuję, że wbrew rozpowszechnionej opinii zarzut Tarskiego dotyczy także pierwszej wersji teorii. Siła argumentu Tarskiego opiera się na założeniu, że żadna adekwatna teoria znaczenia nie może dopuszczać (...) istnienia równoznacznych nazw o różnej denotacji. Podejmuję dyskusję z tym stanowiskiem. (shrink)

Ogłoszenie papieskiej encykliki „Fides et ratio" ożywiło dawny spór o stosunek wiary i rozumu. Pewnym przyczynkiem do dyskusji precyzującym stanowisko, które zmierza de godzenia pozornej sprzeczności wymogów wiary i rozumu może być analiza dziewiętnastowiecznej polemiki Newmana z Lockiem. Filozofia religii obydwu myślicieli jest osadzona w szerszym teoriopoznawczym horyzoncie, co pozwala pokazać, iż rozwiązania dylematów wiary i rozumu należy szukać u samych podstaw ludzkiego bycia i poznania, w warstwie metafizycznej i epistemologicznej.

Rozdział szósty podsumowuje całą pracę. Staram się w nim sprecyzować znaczenie terminu "kryterium logiczności" i pokazać jaką budowę powinny mieć takie kryteria. Analizując trzy spośród sformułowanych w poprzednich rozdziałach kryteriów logiczności, podejmuję dyskusję na temat zakresu ich stosowania. Na zakończenie szkicuję sposób konstruowania złożonych kryteriów logiczności i pokazuję, że zaproponowane przeze mnie kryterium jest spełnione przez logikę klasyczną i przez intuicjonistyczny rachunek predykatów. [ZE WSTĘPU AUTORA].

W artykule rozważana jest koncepcja nagiego substratu w kontekście problemu indywiduacji. Głównym celem tekstu jest obrona teorii nagiego substratu (TNS) przed klasycznymi oraz współczesnymi zarzutami. Tok rozważań jest następujący: Autor we wstępie definiuje problem jednostkowienia i systematyzuje obecną dyskusję nad tym zagadnieniem. Następnie skupia się na porównaniu teorii wiązki i teorii nagiego substratu, ujętych jako alternatywne wyjaśnienia jednostkowości przedmiotów. Celem porównania dwóch teorii jest przedstawienie motywacji stojących za przyjęciem TNS. Głównym elementem tekstu jest punkt 2, w którym analizuje podstawowe założenia (...) TNS oraz odpiera wytaczane wobec niej zarzuty. Autor wykazuje, że warunkiem możliwości przezwyciężenia zarzutów z przeludnienia i regresu jest modyfikacja TNS i postulat teorii identyczności. (shrink)

Celem pracy jest analiza związków zachodzących między logikami deontycznymi i logikami czasowymi. Punktem wyjścia są znane relacje pojęć modalnych, deontycznych i czasowych. Część I ma charakter wstępny. W części II autor stara się udzielić wyczerpującej odpowiedzi na pytanie, który spośród znanych rodzajów logiki czasu nadaje się do zamierzonej analizy. Wybór pada na logikę dat (temporal logic). Dalej, w części III przedyskutowano trzy możliwe sposoby wiązania pojęć modalnych z pojęciami czasowymi - koncepcje: Diodora Cronosa, szkoły megaryjskiej i W.Occama. Okazało się, że (...) związki modalno-czasowe i deontyczno- czasowe dają się najpełniej wyrazić w obrębie koncepcji occamowskiej - w takich strukturach semantycznych wszystkie trzy rodzaje pojęć dają się dosyć naturalnie powiązać. Część IV jest prezentacją zbudowanego na "occamowski” sposób systemu modalno-deontyczno-czasowego. Na koniec znajdujemy jeszcze dyskusję trudności na jakie napotyka się przy konstruowaniu takich hybrydowych systemów logicznych i przykład ilustrujący zalety tych konstrukcji, w przykładzie posłużono się znanym paradoksem "dobrego Samarytanina". (shrink)

Filozofowie analityczni zwykle uważają, że dyskutowany przez nich problem uniwersaliów jest tym samym problemem, którym zajmowano się w starożytności i średniowieczu. Historycy filozofii pokazują jednak, że dawny spór o uniwersalia dotyczył wielu różnych kwestii i wcale nie skupiał się na dyskutowanym obecnie problemie wspólnych własności. W swojej książce Tropy i uniwersalia przyjmowałem, że pojęcie powszechników miało zawsze mniej więcej to samo znaczenie i interpretowałem stanowisko św. Tomasza z Akwinu jako rodzaj współczesnego realizmu. Moja interpretacja wywołała interesujące polemiki ze strony (...) historyków filozofii, Tomasza Tiuryna i Michała Głowali. W tym artykule staram się zbadać podobieństwa i różnice między współczesnym a średniowiecznym rozumieniem powszechników i odpowiedzieć na niektóre sformułowane przez nich zarzuty. Wygląda na to, że w średniowieczu istniały co najmniej trzy różne pojęcia uniwersaliów. Po pierwsze, rozumiano je jako byty wspólne, ściśle tożsame w wielu swoich realizacjach. To pojęcie uniwersaliów być może zawdzięczamy patrystycznym dyskusjom o Trójcy Świętej w IV wieku. Po drugie, uniwersalia definiowano jako byty orzekane o wielu, to znaczy ogólne pojęcia istniejące w intelekcie. Po trzecie wreszcie, uważano je, zwłaszcza w późnej scholastyce, za byty dzielące się w swoich realizacjach. Tylko to pierwsze pojęcie zgadza się ze współczesnym rozumieniem uniwersaliów. Wynika z tego, że średniowieczny i współczesny spór o powszechniki częściowo pokrywają się ze sobą. Staram się także pokazać, że proponowane przez Tiuryna i Głowalę interpretacje stanowiska św. Tomasza prowadzą do osobliwego poglądu łączącego teorię tropów i strusi nominalizm Quine’a. (shrink)

Abstrakt Analizy w zakresie starogreckich znaczeń słowa pathos skłaniają do postawienia tezy, że należy mówić o czterech głównych kontekstach, które ukształtowały rozumienie tej kategorii: o kontekście retorycznym, etycznym, tragicznym i emotywnym (passio). Chociaż wszystkie cztery wspomniane obszary pozostawały względem siebie stosunkowo niezależne, modyfikując sens pojęcia pathos w czasem bardzo odległych rejestrach czasowych, to można wskazać pewien wspólny rdzeń, determinujący charakter omawianej kategorii: mianowicie jej inherentną zakłóceniowość, kryzysogenność i afektywność. Pozostaje on w ścisłej relacji z odniesieniem patosu do doświadczeń bolesnych, nagłych, (...) zadziwiających, a także – tak, jak w ślad za Grekami czyni to Waldenfels – do stanów pasywnych, z których podmiot, pod wpływem patycznego ugodzenia, wybudza się jako żywo reagujący, cielesny „respondent”. Celem niniejszego artykułu jest prześledzenie owych starożytnych źródeł patosu i wskazanie ich współczesnych reminiscencji, rozbrzmiewających w Waldenfelsowskiej fenomenologii responsywnej. Struktura tekstu jest następująca: w pierwszej części przyglądamy się historycznym zastosowaniom pojęcia pathos (głównie w ramach tradycji greckiej); w części drugiej analizujemy patos pod kątem zdziwienia, uchodzącego według Platona i Arystotelesa za akt inicjujący myślenie filozoficzne; w części trzeciej, poświęconej fenomenologii Waldenfelsa, prezentujemy afektywny i cielesny wymiar doświadczenia patycznego, zradykalizowanego zarówno względem kartezjańskiego dualizmu, jak i Husserlowskiej teorii autoafekcji; w części czwartej powracamy do wyróżnionych wcześniej historycznych kontekstów patosu, aby pokazać, w jaki sposób Waldenfels na gruncie fenomenologii responsywnej aktualizuje je w ramach swojej polemiki z „klasycznymi” ujęciami doświadczenia i emocji. Słowa kluczowe: Patos, fenomenologia responsywna, Bernhard Waldenfels, retoryka, tragedia, etyka, afekt. (shrink)

W swojej książce Tropy i uniwersalia: Badania ontologiczne zaproponowałem systematyczną i historyczną analizę problemu uniwersaliów. Odróżniłem trzy podstawowe pojęcia powszechników, rozumianych kolejno jako wspólne własności, wspólne aspekty i wspólne całości, a następnie zastosowałem je do szczegółowej analizy teorii Romana Ingardena, św. Tomasza z Akwinu i Georga Wilhelma Friedricha Hegla. W tym tekście przedstawiam założenia metodologiczne mojej pracy, przyjmowane przeze mnie rozumienie powszechników i główne rezultaty moich interpretacji. Następnie omawiam krótko dyskusje, jakie wywołała moja książka. Katarzyna Barska i Marek Piwowarczyk (...) kwestionowali moje odczytanie teorii Ingardena, a Tomasz Tiuryn i Michał Głowala krytykowali moją interpretację stanowiska św. Tomasza. Na koniec pokazuję, w jaki sposób Karol Kleczka ciekawie rozwinął interpretację pojęcia konkretnego powszechnika w ramach współczesnej teorii uprawdziwiania. (shrink)

Artykuł zawiera prezentację i dyskusję wybranych zagadnień świadomości śniącej. Pierwsze z nich dotyczy znaczenia adaptacyjnego świadomości podczas snu. Drugie zagadnienie obejmuje charakterystykę kognitywnej świadomości śniącej. Efektem krytycznego przeglądu badań i koncepcji jest teza, że: (1) świadomość śniąca nie ma charakteru adaptacji biologicznej, (2) świadomość śniąca jest formą zdegradowanej reprezentacji kognitywnej w porównaniudo świadomości w stanie czuwania. W szczególności świadomość śniąca zawiera deficyty intencjonalności (uwagi) oraz wyższych form kognitywnych, w tym dysfunkcji wykonawczych.

Esej jest próbą przybliżenia ostatniej książki napisanej przez Rolanda Barthesa, która została właśnie przełożona na język polski. W dzienniku pisanym po śmierci matki, a zatytułowanym znamiennie Dziennikiem żałobnym, Barthes porusza kwestie żałoby, melancholii, depresji, odnosząc się zarówno do siebie i własnej straty, jak i podejmując dyskusję z Freudem, Lacanem czy psychoanalizą, zadając sobie przy tym pytanie, czy żałobnik po śmierci ukochanej osoby w ogóle chce wychodzić z żałoby i czy ma do tego jakiekolwiek prawo. Jest tu zatem ukazana ciekawa perspektywa (...) oglądu tego, co drzemie u samego jądra psychoanalizy, której wszak głównym zadaniem była praca z analizantem i - w trakcie godziny analitycznej - wyciąganie go z psychozy. Esej pokazuje również, co się dzieje z językiem żałobnika, w jaki sposób owo „pęknięcie”, którego nijak nie sposób zapełnić ani słowami, ani logosem, ani w końcu ciałem, które pozostaje, gdy ukochany umiera. I właśnie dziennik pisany jest takim językiem: pękniętym, bez żadnego celu, pozbawionym sensu. Owe fragmenty, którymi Barthesa zapełniał swój świat po śmierci matki, stanowią niezwykły dowód doświadczenia straty. (shrink)

Tekst Naprawdę jaki jest Bernard Williams utwierdza mnie w przekonaniu, że moje odczytanie tezy internalizmu jest właściwe. Autorka polemiki opiera swą interpretację Williamsa na jednym jego tekście, nie uwzględnia też dyskusji, która toczy się od lat 80. na temat internalizmu, a jej zarzuty dotyczące poprawności mojej argumentacji wynikają z nietrafnego odczytania tego, co napisałem. Podtrzymuję tez tezę, wyrażoną wielokrotnie również przez Williamsa, że racje działania nie są zrelatywizowane względem wiedzy podmiotu. Zgadzam się natomiast z uwagą terminologiczną dotyczącą relatywizmu: wiele (...) stanowisk, które obecnie określane są przez filozofów jako relatywizm, należałoby określać innymi nazwami. (shrink)

Artykuł prezentuje i komentuje dyskusję pomiędzy J. F. Drewnowskim a S. Kamińskim, której przedmiotem było stosowanie logiki w filozofii, a ściślej w metafizyce ogólnej o orientacji arystotelesowsko-tomistycznej. Drewnowski prezentował w niej stanowisko reprezentatywne dla tzw. Koła Krakowskiego o możliwości stosowania narzędzi logiki formalnej w metafizyce, Kamiński takiej możliwości zaprzeczał. Spróbujemy wskazać pewne wnioski z tej dyskusji przydatne dla dzisiejszego rozumienia stosowania logiki w filozofii. W końcowej partii podjęta jest próba znalezienia przyczyn stanowiska Kamińskiego, które jest reprezentatywne dla przedstawicieli tzw. lubelskiej (...) szkoły filozoficznej. (shrink)

W artykule podjęty zostaje problem interpretacji tzw. efektu Knobe’a, czyli pojawiającej się asymetrii w orzekaniu o intencjonalności wywołania skutku ubocznego. Występująca tendencja jest wyjaśniana „zabarwieniem moralnym” ocenianych czynów. Do tej pory dyskusje prowadzone były głównie wśród filozofów, którzy w znacznej mierze teorię moralności postrzegają jako etykę zasad. W artykule analizy rozszerzają dotychczasowe badania o nurt teleologiczny w etyce, a w szczególności o tradycję etyki tomistycznej. Dociekania filozoficzne koncentrują się na problemie porządków normatywnych, a w szczególności na dwóch typach poznania: (...) informującego o ocenie moralnej i informującego o faktach. Zbadanie tego zagadnienia okazuje się pomocne nie tylko dla poszukiwań wyjaśnienia efektu Knobe’a, ale także lepszego zrozumienia samego zagadnienia intencjonalnego działania stosowanego w filozofii działania. W rezultacie występowanie asymetrii w przypisywaniu intencjonalności działaniom autor tłumaczy mieszaniem porządków poznawczych, które można sprowadzić do zagadnienia kompetencji normatywnych. Przy analizowaniu efektu Knobe’a kompetencje normatywne odpowiadałyby za rozróżnianie zbieranych danych poznawczych oraz porządku „czysto informującego” od porządku oceniającego, odnoszącego się do norm lub wartości. (shrink)

Sprawiedliwość należy do najważniejszych i zawsze aktualnych problemów życia społeczno-politycznego. Dotyczy każdego z nas. Nikomu bowiem nie jest obojętne, jak jest traktowany przez prawo i władzę, jak są dzielone korzyści wynikające ze społecznej współpracy. Sprawiedliwość mobilizuje nas do społecznego zaangażowania i solidarności, ze względu na nią wciągamy się w obywatelskie nieposłuszeństwo czy decydujemy się na emigrację. Odwołania do niej pojawiają się zarówno w okrzykach burzycieli, jak i obrońców starego porządku. Nie jesteśmy jednak pierwszymi, którzy stawiają pytania o sprawiedliwość. Mają one (...) długą i bogatą tradycję. Od starożytności filozofowie twierdzą, że sprawiedliwość jest podstawową cnotą społeczną. Stąd, aby dobrze i krytycznie myśleć i mówić o sprawiedliwości czy realizować sprawiedliwą politykę, należy skonfrontować swoje myślenie z refleksją filozoficzną. Oczywiście wśród filozofów nie ma i nie będzie zgody w odpowiedziach na pytanie: czym jest sprawiedliwość i jak stworzyć ustrój, w którym będzie ona funkcjonować w sposób odczuwalny dla wszystkich? Taka natura filozofii, że prawda odsłania się w sporze. We współczesnej filozofii polityki dominuje pięć stanowisk w kwestii sprawiedliwości: dwa liberalne, libertarianistyczne, komunitarystyczne i feministyczne. Moim celem jest prezentacja tych poglądów . (shrink)